Damascus iki farklı karbon çeliğinin aynı ölçülerde plakalar halinde üst üste konulup, odun veya kömür ocaklarında metalin erime derecesine kadar getirilip, örsün üzerinde çekiç ve balyozlarla dövülüp, birleşmesiyle meydana gelir. Bu uygulamadan sonra tek bir parça olan ve uzayabilen çelik birleşim tekrardan eşit ölçülerde kesilip, yeniden üst üste konulup, ısıtma ve döverek birleştirme işlemi bir kez daha yapılır. Duruma göre bir kez ve daha fazlası yapılıp çok katlı iki farklı çelikten damascus( şam çeliği ) lama elde edilir. Örnek (13 kat * 6 = 78 kat * 5 = 39) örsün üzerinde çekiç darbeleri ile dövülen (günümüzde şahmerdan altında ) bu çelik lamadan kılıçlar, bıçaklar, hançer ve benzeri aletler yapılır. Yoğun çekiç darbelerinden ve iki farklı çelikten yoğurularak yapılan ürün son derece dayanıklı olduğu kadar katlama izlerinin çekiç darbelerinden dolayı farklı yönlere kaymasından yüzeyde farklı farklı desenler meydana gelir. Demir cevherinin belli tekniklerle işlenerek istenilen çelik türüne dönüştürülmesi mümkün olmasına karşın damascus çeliğinde böyle bir yöntem söz konusu değildir. Sadece belirli yöntemlerle taklit ederek damascus çeliği ortaya çıkabilir. Tarih boyunca damascus çeliğinden yapılma savaş aletleri kullanan ordular, geçmişten günümüze, babadan oğula geçen bir zanaat olarak gelen bu çeliğin üretim aşamaları büyük ustalık gerektirir. Farklı çeliklerin yüzlerce kez katlanarak dövülmesi ile ortaya çıkmaktadır. Hazırlanan bu çeliğin yüzeyinde oluşan benzersiz desenlerden dolayı özgün çalışmalar ile tercih edilmekte olup, endüstriyel alanda pek kullanılmamaktadır.
HANGİ YÜZYILDA HANGİ BÖLGEDE ORTAYA ÇIKMIŞTIR?
Damascus çeliği ile ilgili farklı tarihi bilgiler ile beraber üniversitelerde damascus çeliği ile ilgili tez konusu olarak yapmış oldukları araştırmalar 900 ile 1300 yılları arasında o dönemin demirci ustaları tarafından keşfedilmiştir. Coğrafi olarak Suriye’nin Şam bölgesinde ortaya çıktığı düşünülen bu çeliğin adını Suriye’nin başkenti olan Şam’dan ( damascus ) aldığı biliniyor.
DAMASCUS ÇELİĞİ ÖZELLİKLERİ
Suriye’nin Şam bölgesinde demirci ustaları tarafından yapım yöntemleri keşfedilen ve daha sonra Türklerde ve Avrupa ülkelerinde devam eden üretim çalışmaları farklı teknikler ile devam etmiştir. Her demirci katlama sayısı, bükme işlemi, yüzeyde kesikler ve küçük parçalara bölerek daha sonra farklı yöntemlerden tekrar birleştirmeleri ile kendilerine özgü desen çalışmaları vardır. Örneğin bütün dünyada adı Türk Burgusu olarak ün yapmış olan yöntem en az 50 kat yapıldıktan sonra 10 ila 20 tur büküldükten sonra tekrar dövülüp, lama haline getirilerek elde edilir. Formu verilen çalışma doğru bir ısıl işlemden sonra asitlendiğinde yüzeyde benzersiz güzellikte desenler oluşur. Günümüzde, dünyada ve ülkemizde katlama yöntemi ile damascus çeliği üretimi yapan çok az. Henüz üretimi olmayan bu çelik yüzlerce yıl öncesinde olduğu gibi tamamen el işçiliği ile ocakta ısıtma derecesine, her vurulan zaman aralığında darbe sertliğine göre hükmederek geleneksel demircilik yöntemi ile yapılmaktadır.
TÜRKİYE’DEKİ ŞAM ÇELİĞİ USTASI: YUSUF BAYYİĞİT
Yusuf Bayyiğit, Türkiye’de Şam çeliğine uzun yıllar emek vermiş bir sanatçıdır. 1964 yılında Adıyaman Gerger ilçesi Güzelsu köyünde doğan sanatçı, henüz 6-7 yaşlarında iken ailesiyle birlikte ekonomik nedenlerden dolayı Malatya’ya taşınmışlardır. 50 yıldan beri Malatya Merkezde yaşamaktadır. Eğitim durumu, o yıllarda meslek öğrenmenin daha önemli olduğu düşüncesi ile ilkokul ötesine geçememiştir. Babası, amcası, dedesi ve büyük dedesinin yaşamları boyunca mesleği olan “sıcak demircilik” işine henüz ilkokul yıllarında yani 7 ila 9 yaşlarında iken başlamış ve aralıksız olarak 50 yıldan beri bu çalışmalarını sürdürmektedir.
Sıcak demirciliği bir arada yaşamları boyunca devam ettiren atalarıyla birlikte çırak, kalfa ve ustalık aşamalarını tecrübelerinden faydalanarak öğrenmiştir. Çekirdekten gelme mesleğin en ince ayrıntılarını yaşayarak öğrenmiştir. Sonuç olarak sıcak demircilik mesleğini dört kuşaktır sürdürmektedir. 50 yıllık mesleki kariyerinin son 20 yılında Şam çeliği ile ilgilenmeye başlamıştır. İki farklı özelliğe sahip çelik levhaların plakalar halinde üst üste konularak kömür ocağında metalin erime derecesine geldikten sonra çekiç ve balyoz darbeleri ile örs üzerinde dövülerek birleştirilmesi ile oluşan bu özel ürün onun dikkatini çekmiştir.
-Yaklaşık olarak 50 yıldan beri halen sürdürmekte olduğum sıcak demirciliği ve Damascus çeliği imalatını benim gibi demirci olan babam, amcam ve dedemden öğrendim. Mesleğin tüm detaylarını teorik ve pratik olarak yıllarca Ahi Evren mantığı ile bana nasihat, bilgi, beceri ve ahlaki değerleri aktardılar.
Dünyada Şam çeliği imalatı yapan usta sayısı son derece azdır ve her ustanın kendisine özgü özel çalışmaları mevcuttur. Bu yüzden Bayyiğit’in de kendisine has farklı çelik, katlama sayısı ve desen çalışmaları ile diğer ustalara göre görsel ve kalite farklılıkları mevcuttur.
-Bugün tamamen aile mesleğimiz olan sıcak demircilik işini atalarımdan gördüğüm ve öğrendiğim gibi sürdürmekteyim. Özellikle dedemin demircilikte Damascus, (onlar Şam çeliği derlerdi) bilgisi ve pratiği çok iyiydi. Kendi zamanlarında günümüz alet, makine ve en önemlisi elektrik olmadığı için ellerinde mevcut demirleri ve çelikleri üst üste koyarak erime derecelerine getirip örsün üzerinde çekiçlerle döverek tek parça haline getirip daha sonra bu çeliklerden tarımda kullanılmak için el aletleri yaparlardı. Balta, tahra, orak, çapa ve saban demiri gibi birçok alet üretirlerdi.