26 Ocak-2 Mart 1931 tarihleri arasında gerçekleştirilen seyahat programında Atatürk ve yanındakileri Malatya’ya getiren sebep takip edilen ulaşım politikasıyla yakından alakalıydı.
Bu politikanın ilk sonuçlarını yerinde görmek, Fevzipaşa-Malatya demiryolu hattının hizmete açılışı münasebetiyle Malatyalılarla bu coşkuyu paylaşmak için 12 Şubat 1931 Perşembe günü saat 18:00 de BEYAZ TREN ile Mersin’den Malatya’ya hareket etmişlerdir. Atatürk’ün Malatya seyahati sırasında maiyetinde bulunanlar arasında Ordu Müfettişi Fahrettin(ALTAY)Paşa, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik(BIYIKLIOĞLU), İçişleri Bakanı Şükrü KAYA, İçişleri Bakanı Özel Kalem Müdürü Ekrem Bey, Kütahya Milletvekili Recep PEKER, Bolu Milletvekili Cevat Abbas GÜRER ve Fatih Rıfkı ATAY, Sinop Mebusu Recep Zühtü Bey, Afyon Milletvekili Ruşen Eşref ÜNAYDIN, A.Afet İnan, Vasıf ÇINAR, Aydın Milletvekili Dr. Reşit GALİP ve Cumhurbaşkanlığı erkânından Hasan Rıza SOYAK, Lütfi Bey, Suat Bey, Muhafız Kıtası Kumandanı İsmail Hakkı TEKÇE ve başyaver Rusuhi Bey ile değişik Bakanlıkların kalabalık müşavir, müfettiş ve teknisyen kadrosu vardı. Bunların içinde sayabileceğimiz en renkli simalar ise eski Tahran Büyükelçisi Memduh Şevket ESENDAL ile İstanbul Liman Şirketi Genel Müdürü Kemal Bey, Hasan Ali YÜCEL, İktisatçı Şefik Bey,Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Hüsamettin Bey, Adliyeden Ferit Bey, İçişlerinden Necati Bey, Maliyeden Nedim Bey idi. Atatürk, tehlikeli bir yolculuktan sonra 13 Şubat 1931 Cuma günü 17.30 sularında Malatya’ya ulaşmıştı.
Malatyalılar iki sevinci birlikte yaşıyorlardı. Bir taraftan çok merak ettikleri Gazi Mustafa Kemal Paşayı yakından görüp O’nu tanımanın hazzını yaşamışlar,diğer taraftan da ilk defa demiryolu ile tanışmanın sevincini tatmışlardı. Atatürk, bilhassa yeni açılan yolda Malatyalılarla yürümüş ve Türk Ocağı inasına gelmiştir. Malatya’daki zamanının büyük bir kısmını bugün “ATATÜRK EVİ MÜZESİ” adını taşıyan Türk Ocağı binasında geçiren büyük önder, burada Cumhuriyet Halk Partisi mensupları ve halk temsilcilerini kabul etmiştir. Onlarla Malatya’nın üretim, ihracat ve genel olarak iktisadi faaliyetleri hakkında konuşmuşlardı. Demiryolunun memleket üretiminde ve iktisadi kalkınmasında sağlayacağı gelişmelerden, üreticilerin kendi aralarında kooperatifler kurmalarının yararlı olacağından bahsetmişlerdir. Atatürk, Vilayet eğitimine ve millet mekteplerine dair Vali ve Milli Eğitim Müdüründen bilgi almışlar, takip edilen mefkûrenin mahiyetini devamlı olarak halka anlatmak konusunda Türk Ocaklarına düşen görevler hakkında da açıklamalarda bulunmuşlardır. Büyük Önder Atatürk, Türk Ocağı Binasından ayrılırken: “ Malatya’yı görmek, Malatya’nın muhtelif ahalisi ile daha açık görüşmek için bu kadar zaman kafi değildir. İleride daha müsait bir mevsimde belki Başvekil İsmet Paşa ile gelir, görmek ve görüşmek fırsatını bulurum” demiştir. Bunun üzerine Malatya Belediye Başkanı Mustafa Naim KARAKÖYLÜ; Atatürk’e hiç olmazsa birkaç gün kalmalarını arz etmişti. Atatürk Belediye Başkanının bu sözleri üzerine demiryollarını ilgilendiren konuşmalarına şöyle devam etmiştir: “ Mühim bir vilayetimizin merkezine bizi getiren demiryolu olmuştur. Bu güne kadar bu mühim ve çok feyizli Malatya’ya gelmek isteyenler, bu medeni vasıtanın bulunmamasından dolayı arzularına kolaylıkla muvaffak olamamışlardır. Bu arzular bu memlekete çok feyiz getirecek ve memleketin tabii kıymetlerinden dünyayı müstefit edecek mahiyettedir. Yeni eser, umumi arzuyu tatmin edecektir ümidindeyiz. Türkiye Cumhuriyeti’nin tespit ettiği projeler dâhilinde muayyen zamanlar zarfında vatanın bütün mıntıkaları çelik raylarla birbirine bağlanacaktır. Bütün vatan bir demir kitle haline gelecektir. Demiryolları, memleketin tüfekten, toptan daha mühim bir emniyet silahıdır. Demiryollarını kullanılacak olan Türk Milleti; menşeindeki ilk sanatkârlığına, demirciliğine, tekrar göstermiş olmakla müftehir olacaktır. Türk Milletinin servet, refah, medeniyet yollarında yürümesi ve Türkiye’de iktisat hayatının yüksek inkişafları bu demir yollarda olacaktır. Milletin, hayat ve saadet ışıkları bu yollardan gelecektir. Cumhuriyet Hükümeti’nin bu vadideki çok verimli gayreti ve çok idealist hareketi takdire şayandır.
Burada mühim olan nokta, Türk Milletinin kendi inkişafının bu demir yollarda olacağı hakikatini bütün müşküllere rağmen takdir etmesi ve ona sahip olması keyfiyetidir. Menşeinden demirci olan ve bütün dünyada demir sanatının naşiri bulunan Türk, öz vatanında ikmal edilmiş olan bu lâzımeyi elbette muasır medeniyetin bütün dünyada yükselttiği geleceğe isal edecektir.” Mustafa Kemal Atatürk, teftişin ardından Başvekil İsmet Paşa’ya çekilmek üzere Vali Mehmet Tevfik Beye verdiği telgraf metninde, yapılan faaliyetlerin önemine şöyle değinmişti: “ … Yeni yapılan yol ile Malatya’ya vardığımız bu günde, sizi takip ettiğimiz pek isabetli imar faaliyetlerinde dolayı bir daha tebrik ve taktirlerimi arz ederim….” 13 Şubat akşamını Malatya’da geçiren Büyük Önder, 14 Şubat Cumartesi günü Dörtyola gitmek üzere özel olarak hazırlanmış olan Beyaz Trenle Malatya’dan ayrılmıştır.
ATATÜRK’ÜN MALATYA’YA İKİNCİ GELİŞLERİ (14 Kasım 1937)
Atatürk ve beraberindekiler ikinci defa 12 Kasım 1937 akşamı özel treni ile Diyarbakır-İran-Irak hattının temel atma töreni için Ankara’dan hareket etmiş, 13 Kasım 1937 Cumartesi saat 09.40’da Sivas’a gelmişti. Sivas’ta eski hatıralarını yâd eden Atatürk saat 11.00’de halkın yoğun tezahüratları arasında 16 Ağustos’ta işletmeye açılan demiryolu hattını görmek için Çetinkaya’ya doğru hareket etti. Büyük önder Atatürk ve yanındakiler saat 16.45’de Sivas-Erzurum-Kafkas hattının kesişme noktası olan Çetinkaya’ya ulaşmışlardı. Burada hazırlanan özel trenle saat 23.00’te Malatya’ya hareket etmişlerdi. Yorucu bir yolculuktan sonra Yazıhan’a kadar gelen Atatürk burada mola vermiş ve geceyi dinlenerek geçirmiş, 14 Kasım 1937 Pazar günü saat 12.00 sularında Malatya’ya hareket etmişlerdir.
Atatürk’ün Malatya’ya teşrifleri haber alınır alınmaz 12 Kasım 1937 Cuma gününden itibaren şehirde gerekli hazırlıklara başlanmıştı. Orgeneral Kazım ORBAY ve Korgeneral Galip DENİZ de bu amaçla Malatya’ya gelmiş ve karşılama törenini gözden geçirmişlerdir. Hazırlıkları gözden geçiren Kazım ORBAY, Atatürk’ü karşılamak üzere Sivas’a geçmişti. Bir gün sonra da Malatya Valisi İbrahim Ethem AKINCI ile Korgeneral Galip DENİZ, Atatürk’ü karşılamak üzere bir posta treniyle Malatya-Sivas sınırına kadar gidip karşılama törenini başlatmışlardı. Güzergahtaki köy, kasaba halkı, gece yarısından itibaren istasyonlarda Atatürk’ü görebilmek için bekleşmeye başlamışlardı. Atatürk ile beraber Malatya’ya gelenler arasında Başvekil Celal BAYAR, Dahiliye Vekili (İçişleri Bakanı) ve CHP Genel Sekreteri Şükrü KAYA, Nafia (Bayındırlık) Vekili Ali ÇETİNKAYA, Ali KILIÇ, Salih BOZOK, Recep PEKER, Cevat Abbas GÜRER gibi milletvekilleri, Sabiha GÖKÇEN (Atatürk’ün manevi kızı ve Türkiye’nin ilk kadın pilotu), Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Hasan Rıza SOYAK, Orgeneral Abdullah ALPDOĞA, Muhafız Kıtası Komutanı İsmail Hakkı TEKÇE, Baş Yaver Celal ÜNER, Dr. Neşet Ömer İRDELP (Atatürk’üm özel doktorlarından) bulunmakta idi.
Yağışlı bir günde gökleri inleten “Yaşa Atatürk” tezahüratları ve alkış tufanı arasında 21 pare top atışıyla saat 13.00’te Malatya istasyonunda karşılanan Atatürk, İhtiram Kıtasını teftiş ettikten sonra ilk, orta ve lise öğrencilerinin de hazır bulunduğu kalabalık bir halk topluluğunun tezahüratı arasında kendirline tahsisi edilen otomobil ile yapımına 25 Mayıs 1937’de başlanan İplik ve Bez Dokuma Fabrikasına gitmiştir. Devletçilik Politikasının bir gereği olarak yapımına başlanan bu fabrikada gerekli incelemeleri yapan ve inşaat hakkında bilgi alan Atatürk, fabrikanın biran önce bitmesi için gerekli emirleri de vermişti. Ayrıca, bu seyahat dolayısıyla orada hazır bulunan İş Bankası Genel Müdürü Muammer ERİŞ’e Malatya’nın ekonomik kalkınması ile ilgili bir rapor hazırlamasını ve en kısa sürede kendisine teslim etmesini emretmişti. İplik ve Bez Dokuma Fabrikasındaki incelemelerini tamamlayan Atatürk ve beraberindekiler burada yapımı sürdürülen Memleket (Devlet) Hastanesi’ne gitmişler ve oradaki incelemelerin ardından da Cumhuriyet Halk Fırkası binasına geçmişlerdir. Parti binasında yaklaşık yarım saat kalan Atatürk, hazır bulunanlarla görüşmelerini tamamlayarak yine alkış tufanı arasında istasyona geçmişler ve saat 14.00’ü biraz geçe “ Yaşasın Atatürk’ümüz “ sedaları ve alkışları arasında özel treni ile Diyarbakır’a hareket etmişlerdir.
Hazırlayan: Mehmet KAZANCI (İl Kültür ve Turizm Müdür Yardımcısı)
Kaynakça:
1-Prof. Dr. Mesut AYDIN: Atatürk ve Malatya, Evin Matbaası, Malatya 2006
2-Celal YALVAÇ: Atatürk’ün Malatya’ya Seyahatleri (Özel Arşiv)
14 Kasım 1937